گاز بوتان و گاز پروپان، دو نعمت ارزشمند الهی، از منابع گاز طبیعی و فرآیند پالایش نفت خام استخراج می‌شوند. این دو گاز به‌عنوان اجزای اصلی گاز lpg شناخته شده و نقش حیاتی در مناطقی ایفا می‌کنند که به شبکه گازرسانی دسترسی ندارند. گاز مایع به دلیل سهولت در حمل‌ونقل و کاربردهای متنوع، به‌ویژه در مصارف خانگی و صنعتی، جایگاه ویژه‌ای دارد.
شناخت تفاوت گاز بوتان و پروپان نه‌تنها در استفاده روزمره، بلکه در فعالیت‌هایی مانند کمپینگ و سفرهای طبیعت‌گردی نیز بسیار کاربردی است. در این مقاله، به بررسی دقیق تفاوت‌های این دو گاز می‌پردازیم تا بتوانید بهترین انتخاب را برای نیازهای خود داشته باشید.
ویژگی های فیزیکی و شیمیایی
نقطه جوش
بوتان:۰.۵- درجه سانتی گراد
پروپان:۴۲.۱- درجه سانتی گراد
پروپان نقطه جوش پایین‌تری نسبت به بوتان دارد، به این معنی که در دماهای پایین‌تر به گاز تبدیل می‌شود و برای استفاده در دماهای سردتر مناسب‌تر است.
چگالی
بوتان: حدود kg/m³ ۲.۴۸ (در دمای ۰ درجه سانتی‌گراد و فشار ۱ اتمسفر)
پروپان: چگالی حدود ۱.۸۸ kg/m³ (در دمای ۰ درجه سانتی‌گراد و فشار ۱ اتمسفر)
بوتان چگالی بالاتری نسبت به پروپان دارد، که به این معنی است که برای ذخیره‌سازی بوتان به فضای کمتری نیاز است و حجم کمتری از بوتان در یک سیلندر با همان فشار و دما ذخیره می‌شود.
قابلیت اشتعال
هر دو گاز قابلیت اشتعال بالا دارند، اما پروپان محدوده اشتعال کمی گسترده‌تر از گاز بوتان دارد.
ارزش حرارتی
بوتان: حدود ۴۹.۱ MJ/kg
پروپان: حدود ۵۰.۴ MJ/kg
گاز پروپان از نظر ارزش حرارتی کمی بالاتر از بوتان است، به این معنی که در واحد جرم، پروپان انرژی بیشتری تولید می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که پروپان برای کاربردهای صنعتی و مناطقی که به انرژی بالاتر نیاز دارند، مناسب‌تر باشد.
تفاوت گاز بوتان و پروپان در کاربرد
پروپان معمولاً در دماهای پایین‌تر استفاده می‌شود و در مناطقی که هوای سردتری دارند، مانند مناطق کوهستانی و شمالی، کاربرد بیشتری دارد. این گاز به دلیل فشار بخار پایین‌تر نسبت به بوتان، در دماهای منفی هم به‌راحتی بخار می‌شود، بنابراین در مصارف خانگی، گرمایشی، و صنعت در چنین مناطق جغرافیایی پرطرفدار است. از طرف دیگر، بوتان در دماهای بالاتر به‌ویژه در فصول گرم‌سال کارایی بیشتری دارد و معمولاً در کپسول‌های گاز خانگی برای پخت‌وپز و همچنین در برخی صنایع شیمیایی به‌کار می‌رود. بوتان همچنین در صنایع مانند تبرید و در تولید گازهای سبک‌تر کاربرد دارد، زیرا نقطه جوش بالاتری نسبت به پروپان دارد. در کل، پروپان بیشتر در مناطق سردتر و بوتان در فصول گرم و کاربردهای داخلی رایج است.
پایداری و بازدهی گرمایی: کدام یک انتخاب بهتری است؟
از تفاوت گاز بوتان و پروپان می‌توان به بازدهی گرمایی اشاره کرد. برای بررسی این موضوع ابتدا لازم است مفهوم ارزش حرارتی را تعریف کنیم. ارزش حرارتی، معیاری است برای سنجش میزان انرژی‌ای است که بر اثر احتراق کامل یک کیلوگرم از سوخت مورد نظر آزاد می‌شود. این پارامتر نشان‌دهنده توان بالقوه سوخت در تولید انرژی بوده و در فرآیندهای گرمایشی و صنعتی از اهمیت بالایی برخوردار است.بنابراین در مقایسه ارزش حرارتی میزان انرژی آزاد شده از جرم های برابر دو سوخت را مقایسه می کنیم.
ارزش حرارتی بوتان: MJ/kg49.1
ارزش حرارتی پروپان: MJ/kg50.4
بنابراین در شرایط جرم مساوی پروپان انرژی بیشتری نسبت به بوتان تولید می‌کند.اما در صورتیکه بخواهیم میزان انرژی دو گاز را در حجم مساوی مقایسه کنیم گاز بوتان انرژی بیشتری آزاد می‌کند چون بوتان چگالی بالاتری نسبت به پروپان دارد (۲.۴۸ kg/m³ برای بوتان در مقایسه با ۱.۸۳ kg/m³ برای پروپان در حالت مایع). این بدان معناست که در یک حجم برابر، بوتان جرم بیشتری دارد و در نتیجه انرژی بیشتری تولید می‌کند.
اثرات زیست محیطی
سوختن هر دو گاز نسبت به بیشتر سوخت های فسیلی آلودگی کمتری تولید می‌کند اما اگر بخواهیم تفاوت گاز بوتان و پروپان را بررسی کنیم، پروپان سوخت پاک‌تری است. همچنین، پروپان در صورت نشت در محیط به سرعت تبخیر می‌شود و وارد خاک یا منابع آبی نمی‌گردد، که این امر باعث کاهش خطرات زیست‌محیطی می‌شود زیرا بوتان به دلیل وزن مولکولی بالاتر ممکن است در سطح زمین یا آب تجمع پیدا کند و خطرات بیشتری برای اکوسیستم ایجاد کند.
از نظر تأثیرات گلخانه‌ای، گازبوتان اثر گلخانه‌ای بیشتری نسبت به پروپان دارد GWP( بوتان بیشتر از پروپان است)، اما هر دو گاز به عنوان گازهای گلخانه‌ای ضعیف نسبت به گازهایی مانند متان یا دی‌اکسید کربن شناخته می‌شوند. در حالی که هر دوی این گازها باید با دقت و به شیوه‌ای ایمن استفاده شوند، پروپان از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای تأثیر کمتری دارد و تمایل به پراکندگی سریع‌تر در جو دارد.
حمل و نقل
تفاوت گاز بوتان و پروپان در حمل و نقل قابل توجه است که عمدتا مربوط به ویژگی های فیزیکی و کاربرد آن ها می‌شود.بوتان نقطه جوش بالاتری نسبت به پروپان دارد و برای مایع شدن نیاز به دمای خیلی پایین و فشار بالا ندارد و به راحتی به مایع تبدیل می‌شود.اما پروپان برای مایع شدن نیاز به دمای پایین تر و فشار بالاتری دارد.اما پروپان یک برتری نسبت به بوتان دارد که در دماهای بسیار سرد همچنان به‌صورت مایع باقی می‌ماند، که این ویژگی باعث می‌شود پروپان برای حمل و نقل در دماهای پایین‌تر کاربردی‌تر باشد.
قیمت و میزان دسترسی
به طور کلی قیمت بوتان از پروپان ارزانتر است زیرا تعداد وسایلی که با بوتان کار می کنند، کمتر هستند بنابراین تقاضا برای بوتان کمتر است.
میزان دسترسی به گاز پروپان بیشتر از بوتان است زیرا بوتان بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری یافت می‌شوند در حالی که پروپان در شرایط دمایی پایین نیز در دسترس است و در مناطق بیشتری یافت می‌شود.
در مجموع، دسترسی به این دو گاز بستگی به منطقه جغرافیایی، منابع طبیعی و زیرساخت‌های ذخیره‌سازی دارد. پروپان به دلیل کاربردهای گسترده‌تر و تقاضای بالا در بسیاری از بازارها موجودتر و پرمصرف‌تر از بوتان است.
پروپان یا بوتان،کدام برای کمپینگ مناسب‌تر است؟
انتخاب بین پروپان و بوتان برای کمپینگ به شرایط محیطی، نوع تجهیزات مورد استفاده و مدت زمان کمپینگ شما بستگی دارد.
پروپان برای کمپینگ
- پروپان با نقطه جوش°C 42- در دماهای بسیار سرد هم به راحتی تبخیر شده و عملکرد خود را حفظ می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که پروپان برای کمپینگ در شرایط سرد، مانند کوهستان‌ها یا زمستان، انتخاب بهتری باشد.
- پروپان معمولاً در سیلندرهای بزرگ‌تر عرضه می‌شود و به دلیل فشار بالاتر، امکان ذخیره‌سازی انرژی بیشتری در حجم کمتر وجود دارد. این ویژگی، آن را برای کمپینگ‌های طولانی‌تر یا گروهی ایده‌آل می‌کند.
بوتان برای کمپینگ
- بوتان با نقطه جوش°C5- برای کمپینگ در شرایط معتدل یا گرم‌تر مناسب‌تر است. در دماهای نزدیک به صفر، عملکرد بوتان کاهش می‌یابد، زیرا تبخیر آن دشوارتر می‌شود.
- بوتان معمولاً در سیلندرهای کوچک‌تر عرضه می‌شود، که آن را برای کمپینگ‌های کوتاه‌تر یا سبک مناسب می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود حمل بوتان در کوله‌پشتی یا فضای کوچک‌تر آسان‌تر باشد.
در کل می‌توان نتیجه گرفت که تفاوت گاز بوتان و پروپان در این مورد است که پروپان در شرایط سردتر و کمپینگ طولانی‌تر مناسب تر است و بوتان در شرایط گرم و معتدل و کمپینگ کوتاه‌تر گزینه ی مناسب تری است.البته کپسول های ترکیبی دو گاز به دلیل بهره‌مندی از ویژگی های هر دو گاز نیز می‌تواند انتخاب خوبی باشد.
سخن آخر
در نهایت، انتخاب بین گاز بوتان و پروپان به شرایط محیطی و نیازهای خاص شما بستگی دارد. هرکدام از این گازها ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که آن‌ها را برای کاربردهای خاص مناسب می‌سازد. پروپان با توانایی عملکرد در دماهای پایین‌تر و ارزش حرارتی بالاتر، گزینه بهتری برای مناطق سردتر و کاربردهای صنعتی است. از سوی دیگر، بوتان به دلیل چگالی بالاتر و عملکرد بهتر در شرایط گرم‌تر، برای مصارف خانگی و کمپینگ‌های کوتاه‌مدت گزینه مناسبی است. در نهایت، آگاهی از تفاوت گاز بوتان و پروپان می‌تواند به شما کمک کند تا انتخابی آگاهانه‌تر برای نیازهای خود داشته باشید.